‘แรร์เอิร์ธ’ สำคัญไฉน? แร่หายากที่ชาติไหนก็อยากครอบครอง...จริงๆ แล้วหายากเหมือนชื่อหรือเปล่า

กลายเป็นประเด็นที่ทั้งโลกต่างจับจ้อง และให้ความสนใจกันอย่างมากในช่วงเวลานี้สำหรับ ‘แร่แรร์เอิร์ธ’ ที่สหรัฐฯ และจีนต่างแข่งขันจะเป็นเจ้าแห่งการครอบครอง อีกทั้งยังเป็นชนวนเหตุความขัดแย้งเมื่อช่วงต้นเดือนตุลาคมที่ผ่านมาระหว่างสหรัฐฯ-จีน หลังจีนควบคุมการส่งออกแร่แรร์เอิร์ธ จนทรัมป์ต้องประกาศขึ้นภาษีจีนเพิ่มอีก 100% 

ทว่าทุกอย่างก็ผ่านไปได้ด้วยดี เมื่อทั้งทรัมป์ และสี จิ้นผิงตัดสินใจมาเจรจากันนอกรอบการประชุม APEC ที่เกาหลีใต้เมื่อวันพฤหัสบดี (30 ต.ค.) นับเป็นการเจอกันครั้งแรกในรอบ 6 ปี ซึ่งดูเหมือนว่าผลการเจรจาจะเป็นไปในทางบวก หลังจีนตกลงที่จะ ‘ระงับ’ การควบคุมการส่งออกแร่แรร์เอิร์ธเป็นเวลา 1 ปี  

แร่แรร์เอิร์ธ คือ กลุ่มธาตุ 17 ชนิด มีองค์ประกอบได้แก่ โลหะสีขาวเงิน 15 ชนิดที่เรียกว่า ‘แลนทาไนด์’ รวมถึงสแกนเดียม และอิตเทรียมด้วย : ซีเรียม (Ce), ดิสโพรเซียม (Dy), เออร์เบียม (Er), ยูโรเพียม (Eu), แกโดลิเนียม (Gd), โฮลเมียม (Ho), แลนทานัม (La), ลูทีเชียม (Lu), นีโอดิเมียม (Nd), เพรซีโอดิเมียม (Pr), โพรมีเทียม (Pm), ซาแมเรียม (Sm), สแกนเดียม (Sc), เทอร์เบียม (Tb), ทูเลียม (Tm), อิตเตอร์เบียม (Yb), อิตเทรียม (Y) 

• รถยนต์ : รถยนต์ไฟฟ้า (EV) 
• อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ : ฮาร์ดไดรฟ์คอมพิวเตอร์, เซมิคอนดักเตอร์, โทรศัพท์, คอมพิวเตอร์  
• เทคโนโลยีเพื่อสิ่งแวดล้อม : มอเตอร์ไฟฟ้า, กังหันลม  
• อาวุธ : ขีปนาวุธ, เรดาร์, เครื่องยนต์ไอพ่น  
• พลังงาน : แผงโซลาร์เซลล์, แบตเตอรี่, การกลั่นน้ำมัน 

หากปราศจากแร่ธาตุเหล่านี้ ห่วงโซ่อุปทานจะ ‘หยุดชะงัก’ อย่างรวดเร็ว เห็นได้ชัดว่า ในช่วงต้นปีที่ผ่านมา บริษัทผลิตรถยนต์ถูกบังคับให้หยุดการผลิตบางส่วน หลังจากที่จีนควบคุมการส่งออกแร่แรร์เอิร์ธจนทำให้เกิดภาวะขาดแคลน 

บางชนิดพบได้บ่อยกว่าตะกั่วเสียอีก แต่แร่เหล่านี้มักจะกระจายตัวอยู่ทั่วเปลือกโลกในปริมาณ ‘เล็กน้อย’ และปะปนกัน หรือผสมกับแร่ธาตุอื่นๆ ทำให้การแยกสกัดเป็นเรื่องยากและมีต้นทุนในการผลิตสูงมาก รวมถึงกระบวนการแยกสารก็เป็นอันตรายต่อสิ่งแวดล้อมหากไม่ได้รับการจัดการอย่างเหมาะสม   

แม้ว่านักวิทยาศาสตร์ของสหรัฐฯ จะพัฒนากระบวนการแยกและกลั่นแร่แรร์เอิร์ธในช่วงทศวรรษ 1950 แต่นับตั้งแต่ทศวรรษ 1980 ก็กลับกลายเป็นว่า ‘จีน’ เป็นผู้ครองอุตสาหกรรมแร่แรร์เอิร์ธเหล่านี้ ด้วยต้นทุนที่ต่ำกว่า อีกทั้งมาตรฐานด้านสิ่งแวดล้อมที่ผ่อนปรน และการสนับสนุนจากรัฐบาลมานานหลายทศวรรษ 

จีนเป็นผู้ผลิตรายใหญ่สุดของโลกคิดเป็นประมาณ 61% และมีส่วนแบ่งการแปรรูป 92%  ขณะเดียวกัน ข้อมูลจากสำนักงานสำรวจธรณีวิทยาแห่งสหรัฐฯ (USGS) ก็ได้เปิดเผยว่า ‘นี่คือ 10 ประเทศที่ผลิตแร่แรร์เอิร์ธมากที่สุดในโลกประจำปี 2024’...   

ขณะที่ประเทศไทยก็กำลังกลายเป็นที่รู้จักในอุตสาหกรรมแร่แรร์เอิร์ธ หลังจากผลิตได้ 13,000 เมตริกตันในปี 2024 ซึ่งเพิ่มขึ้นถึง 260% ภายในปีเดียว   

ในกระบวนการแปรรูปแร่แรร์เอิร์ธมักมีการใช้ตัวทำละลายเคมี ซึ่งก่อให้เกิดของเสียอันตรายที่ปนเปื้อนดิน น้ำ และบรรยากาศ แม้ปัจจุบันมีการพัฒนาเทคโนโลยีที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมมากขึ้น แต่ก็ยังไม่เป็นที่แพร่หลายนัก 

อีกทั้ง แร่แรร์เอิร์ธบางชนิดยังมีทอเรียม หรือยูเรเนียมกัมมันตรังสีอยู่ด้วย ซึ่งมักถูกกำจัดออกด้วยกรด ด้วยเหตุนี้ การพัฒนาในภาคอุตสาหกรรมแร่ดังกล่าว จึงต้องเผชิญกับอุปสรรคด้านสุขภาพและสิ่งแวดล้อม 

ภาพปก โดย : พิชชิตา ธนภัทร์นพ

อินโฟกราฟฟิกชิ้นที่ 1 โดย : กนกวรรณ หิรัญกวินกุล

อินโฟกราฟฟิกชิ้นที่ 2 โดย : อรนรร จิรชลมารค