อุณหภูมิโลกพุ่ง ทำผักโตเร็วแต่สารอาหารลดฮวบ ท้าทายความมั่นคงทางอาหาร

เราอยู่ในยุคที่สภาพอากาศโลกเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว และผลกระทบไม่ได้หยุดอยู่แค่ภัยพิบัติ ระดับน้ำทะเลที่เพิ่มขึ้น ภัยแล้งที่มีระยะเวลานาน แต่แฝงอยู่ในจานอาหารที่เรากินในทุกๆ มื้อ

งานวิจัยจากหลายสถาบันทั่วโลกเริ่มชี้ชัดว่า ภาวะโลกร้อน และการปล่อยก๊าซเรือนกระจก กำลังเปลี่ยนแปลงคุณค่าทางโภชนาการของพืชผลทางการเกษตรอย่างเงียบๆ โดยเฉพาะพืชอาหารหลัก เช่น ข้าวสาลี ข้าวโพด และข้าว ที่เป็นแหล่งอาหารสำคัญของประชากรโลก ขณะที่นักวิจัยเตือนว่าการเสริมธาตุอาหารในเมล็ดพันธุ์อาจช่วยได้ แต่ไม่ใช่ทางออกทั้งหมดในวิกฤตสุขภาพและโภชนาการระดับโลก

คาร์บอนไดออกไซด์สูงขึ้น = โภชนาการต่ำลง

แม้ว่าในบางมุมมอง คาร์บอนไดออกไซด์ (CO₂) ที่เพิ่มขึ้นในชั้นบรรยากาศจะช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืชผ่านกระบวนการสังเคราะห์แสง แต่งานวิจัยจาก Harvard T.H. Chan School of Public Health พบว่า พืชที่ปลูกในสภาวะที่มี CO₂ สูงมีแนวโน้มที่จะมีปริมาณโปรตีน เหล็ก และสังกะสี ลดลง

การศึกษาชี้ว่า หากระดับ CO₂ ในชั้นบรรยากาศยังคงเพิ่มขึ้นต่อไปจนถึงระดับที่คาดการณ์ไว้ในปี 2050 ประชากรโลกหลายร้อยล้านคนอาจขาดแคลนสารอาหารสำคัญ แม้ว่าจะยังบริโภคอาหารในปริมาณเท่าเดิม ก่อให้เกิดวิกฤตด้านโภชนาการและสุขภาพที่ไม่อาจมองข้ามได้ และกระทบกับความมั่นคงทางอาหารซึ่งจะเลวร้ายขึ้นเรื่อยๆ

โลกร้อน พืชโตเร็ว คนพัฒนาการช้า

การศึกษาจากหลายสถาบันทั่วโลก โดยเฉพาะจากศูนย์วิจัยโภชนาการแห่งชาติสหรัฐอเมริกา (US National Institute of Nutrition) และรายงานล่าสุดจากวารสาร Nature Climate Change ระบุว่า ภาวะ CO₂ ที่สูงขึ้นส่งผลให้พืชอาหารหลักมีการสังเคราะห์แสงมากขึ้นและเจริญเติบโตได้ไวขึ้น ผลผลิตเพิ่มขึ้นในแง่ปริมาณ แต่สารอาหารสำคัญในพืชกลับลดลงอย่างน่าตกใจ โดยผลวิจัยสรุปว่า โปรตีนในข้าวและข้าวสาลี ลดลงราว 7-15% เหล็ก ลดลง 5-10% สังกะสี ลดลง 7-10%

สารอาหารเหล่านี้มีบทบาทสำคัญต่อสุขภาพมนุษย์ เช่น โปรตีนเป็นโครงสร้างพื้นฐานของร่างกาย เหล็กจำเป็นต่อการสร้างเม็ดเลือดแดง และสังกะสีช่วยเสริมระบบภูมิคุ้มกัน

ไม่ใช่แค่เรื่องของเกษตรกร

แม้ว่าการเปลี่ยนแปลงจะเริ่มจากพื้นที่เพาะปลูก แต่ผลกระทบกระจายไปถึงระบบสาธารณสุข เศรษฐกิจ และความมั่นคงทางอาหารทั่วโลก การที่สารอาหารในพืชลดลงอาจนำไปสู่ปัญหาเรื้อรัง อาทิ

•  ภาวะโลหิตจางและภูมิคุ้มกันอ่อนแอ

การขาดธาตุเหล็กนำไปสู่ภาวะโลหิตจาง ซึ่งทำให้เกิดอาการอ่อนเพลีย สมรรถภาพทางร่างกายลดลง เด็กที่ขาดเหล็กมีความเสี่ยงต่อการเจริญเติบโตช้าและพัฒนาการสมองที่บกพร่อง ส่วนการขาดสังกะสีทำให้ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอลง เพิ่มความเสี่ยงในการติดเชื้อและโรคเรื้อรัง

• ปัญหาทางพัฒนาการในเด็ก

สารอาหารสำคัญเหล่านี้เป็นพื้นฐานสำคัญสำหรับพัฒนาการทางสมองและร่างกายของเด็ก หากขาดสารอาหารในวัยเด็ก จะส่งผลระยะยาวต่อศักยภาพการเรียนรู้ คุณภาพชีวิต ภาวะทุพโภชนาการ และภูมิคุ้มกันที่อ่อนแอในประชากร

• ผลกระทบต่อสัตว์กินพืชเมื่อสารอาหารลด

สัตว์กว่า 1 ใน 3 พึ่งพาพืชเป็นอาหาร งานวิจัยที่พบว่าการเพิ่มขึ้นของคาร์บอนไดออกไซด์และอุณหภูมิโลกทำให้พืชเติบโตเร็วขึ้น แต่มีสารอาหารลดลง จึงส่งผลกระทบสัตว์เช่นกัน เพราะพืชอย่างไผ่ที่เป็นอาหารหลักของแพนด้า ก็มีคุณค่าทางอาหารลดลง ขณะที่แมลงบางชนิด เช่น หนอนผีเสื้อ เริ่มมีจำนวนลดลงจากอาหารที่ด้อยคุณภาพ

 ผลกระทบนี้รุนแรงในพื้นที่ที่ขาดแคลนสารอาหาร เช่น ป่าแอมะซอน แอฟริกา และมหาสมุทรเปิด สัตว์กินพืชขนาดใหญ่ เช่น โคอาลา ม้า และช้าง อาจเผชิญความยากลำบากในการปรับตัวหากแนวโน้มนี้ยังดำเนินต่อไป นักวิทยาศาสตร์เตือนว่าควรเร่งศึกษาผลกระทบระยะยาวต่อระบบนิเวศเพื่อหาแนวทางรับมือก่อนที่ห่วงโซ่อาหารและความสมดุลของธรรมชาติจะได้รับความเสียหายอย่างถาวร

• ผลกระทบในระดับประชากร

องค์การอนามัยโลก (WHO) คาดการณ์ว่า ภายในปี 2050 ประชากรทั่วโลกอาจเผชิญกับการขาดสารอาหารที่เพิ่มขึ้น ส่งผลให้ความสามารถในการทำงานลดลง และเพิ่มภาระด้านสาธารณสุขเพราะคนเจ็บป่วยมากขึ้น

ประเทศกำลังพัฒนาจะได้รับผลกระทบหนักที่สุด

ผลกระทบนี้รุนแรงยิ่งขึ้นในประเทศที่ประชากรต้องพึ่งพาอาหารจากพืชเป็นหลัก และมีทรัพยากรจำกัดในการเสริมสารอาหารจากแหล่งอื่น เช่น เนื้อสัตว์ หรืออาหารเสริม ตัวอย่าง ในแอฟริกาและเอเชียใต้ เด็กจำนวนมากเสี่ยงต่อการขาดแร่ธาตุและโปรตีน แม้จะได้รับแคลอรีเพียงพอ

แนวทางรับมือ ความหวัง และทางรอดของโลกใบนี้

ผู้เชี่ยวชาญด้านสิ่งแวดล้อมและโภชนาการกำลังเร่งผลักดันให้มีการปรับปรุงพันธุ์พืชให้ทนต่อภาวะโลกร้อนและยังคงคุณค่าทางอาหาร เช่น การส่งเสริมพืชท้องถิ่นที่มีสารอาหารเข้มข้น พร้อมพัฒนาพันธุ์พืชที่มีสารอาหารสูง เช่น พันธุ์ข้าวที่มีโปรตีนและธาตุเหล็กสูง รวมถึงพืชตระกูลถั่วที่อุดมด้วยสังกะสี

การปรับปรุงระบบเกษตรกรรมโดยใช้เทคโนโลยีเกษตรยั่งยืน เช่น การใช้ปุ๋ยชีวภาพ การจัดการน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ และระบบเกษตรผสมผสาน เพื่อรักษาสภาพดินและเพิ่มผลผลิตอย่างยั่งยืน ขณะเดียวกัน ก็จำเป็นต้องส่งเสริมการบริโภคอาหารหลากหลาย ทั้งผัก ผลไม้ และแหล่งโปรตีนจากสัตว์หรือพืชอื่นๆ ที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง จะช่วยลดการพึ่งพาอาหารหลักเพียงชนิดเดียว และเพิ่มความหลากหลายทางอาหาร

อีกเรื่องที่สำคัญมากคือการสร้างนโยบายสาธารณะที่เข้มแข็ง โดยรัฐบาลควรออกนโยบายที่สนับสนุนเกษตรกรและนักวิจัย รวมถึงสร้างระบบตรวจสอบคุณภาพอาหาร และให้ความรู้แก่ประชาชนเกี่ยวกับโภชนาการ อย่างไรก็ตาม แนวทางที่ “ยั่งยืน”ที่สุดยังคงเป็น “การลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก” เพื่อลดอุณหภูมิโลกไม่ให้สูงเกินขีดจำกัดที่มนุษย์จะปรับตัวได้ทัน

ในอนาคต ปัญหาความมั่นคงทางอาหารอาจไม่ใช่แค่ “พอหรือไม่พอ” แต่กลายเป็น “พอกับอะไร” เรากินเท่าเดิม แต่สิ่งที่ได้จากอาหารอาจลดลงอย่างมีนัยสำคัญ…หากไม่ลงมือแก้ไขวันนี้ อนาคตของสุขภาพโลกอาจอยู่ในจานอาหารที่ดูเหมือนเดิม แต่ไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป