ปูดำกว่า 2,000 ตัว ที่ศูนย์การเรียนรู้กลุ่มผู้เลี้ยงปลา บ้านหนองนางขวัญ หมู่ 9 ตำบลเมืองเพีย อำเภอบ้านไผ่ จังหวัดขอนแก่น นับเป็นความสำเร็จจากการพลิกวิกฤตเป็นโอกาสของเกษตรกรกลุ่มนี้ ที่มี ร้อยตรีสมพงษ์ ไชยสง เป็นหัวหน้าศูนย์ฯ และเป็นผู้ริเริ่มพลิกผืนที่นาดินเค็ม ทดลองเลี้ยงสัตว์น้ำเศรษฐกิจอย่างปูดำ ปลาเก๋า และกุ้งขาว
โดยเฉพาะปูดำ ที่เริ่มทดลองเลี้ยงเมื่อต้นปี 2568 จนประสบความสำเร็จ พร้อมสร้างแบรนด์ ‘ขอนแก่นซีฟู้ด by ฟาร์มทะเลบ้านไผ่’ อยากกินปูไม่ต้องไปไกลถึงทะเล
ร้อยตรีสมพงษ์ หัวหน้าศูนย์การเรียนรู้ฯ เล่าว่า สภาพที่นากว่า 50 ไร่ ที่ ต.เมืองเพีย อ.บ้านไผ่ เป็นดินเค็ม-น้ำกร่อย ในปี 2544 เริ่มเพาะปลูกข้าว แต่ได้ผลผลิตน้อยไม่คุ้มค่ากับการลงทุน จึงหาความรู้เพื่อปรับเปลี่ยนการใช้ที่ดินให้คุ้มค่า
“ในปี 2545 ทดลองเลี้ยงปลานิล พร้อมกับทำการเกษตรแบบผสมผสาน พื้นที่ 4 ไร่ ทำไร่นาปลูกข้าว อีก 10 ไร่ลงทุนขุดบ่อเลี้ยงปลานิลพบว่าได้ผลผลิตเป็นที่น่าพอใจ มีพ่อค้าแม่ค้าท้องถิ่นให้ความสนใจมาซื้อถึงฟาร์ม สร้างรายได้อย่างต่อเนื่อง จนตัดสินใจลาออกจากราชการมาประกอบอาชีพเกษตรกรเต็มตัว”
ร้อยตรีสมพงษ์ กล่าวอีกว่า สำหรับการเลี้ยงปลานิล พบว่ามีปัญหาลูกปลาในบ่อเกิดมาเยอะจนแย่งอาหารกัน ทำให้เลี้ยงไม่โตขายไม่ได้ราคา ระยะแรกจึงใช้วิธีควบคุมโดยจับลูกปลานิลมาทำลาย ระหว่างนี้ศึกษาข้อมูลพบว่าสามารถนำปลานักล่าอย่างกะพงขาว ซึ่งกินลูกปลาตัวเล็กมาปล่อย เพื่อควบคุมจำนวนปลานิลได้ เพราะปลากะพงมีคุณสมบัติพิเศษ คือเป็นปลาน้ำกร่อย ที่ชาวบ้านเรียกว่าปลาสองน้ำ คือ เติบโตได้ทั้งน้ำกร่อยและน้ำจืด
จึงนำมาปลากะพงปล่อยในอัตราเฉลี่ยพื้นที่ 1ไร่ปล่อยปลานิล 2,000 ตัว ปล่อยปลากะพง 250 ตัว พบว่าได้ผลปลากะพงควบคุมจำนวนลูกปลานิลได้ดี พร้อมกับปลากะพงก็โตดีเช่นกัน ทำให้ฟาร์มมีผลผลิตเพิ่มมีรายได้จากการขายปลากะพงกิโลกรัมละ150 บาท มากกว่าปลานิลเท่าตัว จึงตัดสินใจเลี้ยงปลานิลคู่กับการเลี้ยงปลากะพง เพิ่มทางเลือกให้ลูกค้าได้ซื้อหาปลามากขึ้น
ร้อยตรีสมพงษ์ กล่าวต่อว่า “ตลอด 10 ปี ได้ทดลองนำสัตว์ทะเลเศรษฐกิจอย่างกุ้งทะเลมาทดลองเลี้ยงเช่นกัน กระทั่งนายไกรสร กองฉลาด ผู้ว่าราชการจังหวัดขอนแก่น แนะนำให้ทดลองเลี้ยงปูดำ จึงเริ่มศึกษาหาความรู้ เดินทางไปศึกษาดูงานการเลี้ยงปูทะเลที่ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่งอ่าวคุ้งกระเบน จังหวัดจันทบุรี พร้อมกับสั่งซื้อลูกปูดำมาอนุบาลขุนเลี้ยงไว้ในกระชัง เมื่อเดือนมีนาคม 2568 พบว่าสามารถนำมาขุนในที่นาดินเค็มได้เป็นอย่างดี”
“ปัจจุบันที่ฟาร์มเลี้ยงปูดำ ปูนิ่มได้ผลผลิตประมาณ 20 กิโลกรัมต่อวัน ใช้เวลาในการขุนประมาณ 45 วัน จะได้ปูดำนิ่มขนาด 6-7 ตัวต่อกิโลกรัม ขายกิโลกรัมละ 400 บาท ตลาดที่ขอนแก่นตอบรับดี เพราะถือว่าเป็นปูดำนิ่มสด ที่ไม่ต้องแช่แข็ง คนอีสานได้รับประทานอาหารทะเลแบบสดใหม่บนผืนดินอีสาน หลังจากนี้ได้ต่อยอดศึกษาเรื่องการเลี้ยงกุ้ง หอย และสาหร่ายพวงองุ่นในพื้นที่อีกด้วย เพื่อเป็นการเพิ่มผลิตภัณฑ์ในฟาร์มทะเลให้เหมือนยกทะเลมาอยู่อีสาน” ร้อยตรีสมพงษ์ กล่าว
สำหรับวิธีการเลี้ยงปูทะเล จะใส่ปู 1 ตัว ต่อกล่องพลาสติกหนึ่งใบ วางเรียงไว้ในแพพลาสติกภายในบ่อเพื่อให้ปูได้อยู่ในน้ำตลอดเวลา อีกทั้งมีการใส่แร่ธาตุจากทะเลในบ่อเพื่อปรับสภาพน้ำให้ใกล้เคียงกับธรรมชาติจะช่วยให้ปูเติบโต แข็งแรง และลอกคราบเป็นปูนิ่มได้อย่างสมบูรณ์
ที่สำคัญการดูแลต้องเป็นระบบหมุนเวียนทุก 4 ชั่วโมง สมาชิกกลุ่มสับเปลี่ยนกันตรวจสอบกล่องเลี้ยง เพื่อคัดแยกปูที่ลอกคราบเป็นปูนิ่ม หากพลาดช่วงเวลาสั้นๆ ปูนิ่มก็จะกลายเป็นปูเปลือกแข็งทันที และต้องปล่อยเลี้ยงต่ออีกระยะ การสังเกตปูนิ่มทำได้ง่าย หากกล่องเลี้ยงมีปู 2 ตัว เมื่อเปิดออกแสดงว่าตัวหนึ่งเป็นคราบเก่า ส่วนอีกตัวคือตัวปูนิ่มที่เพิ่งลอกคราบ ต้องรีบนำขึ้นมาน็อกน้ำแข็งทันทีก่อนส่งขายให้ลูกค้า
สำหรับแบรนด์ ‘ขอนแก่นซีฟู้ด by ฟาร์มทะเลบ้านไผ่’ ของศูนย์การเรียนรู้ฯ แห่งนี้ นอกจากเกษตรกรจะพัฒนาความรู้ ทดลองเลี้ยงอย่างจริงจังแล้ว ยังได้รับการสนับสนุนส่งเสริมจากภาครัฐและเอกชนในจังหวัดขอนแก่น ทั้ง ผู้ว่าราชการจังหวัด ประมงจังหวัด และบริษัท โก โฮลเซล ที่เข้ามาช่วยด้านการตลาดทำให้สินค้าเข้าสู่ตลาดเพิ่มขึ้น
ดร.สุริยา จงโยธาประมงจังหวัดขอนแก่น กล่าวว่า ชาวบ้านเลี้ยงกุ้งขาว ปลานิลน้ำกร่อย กุ้งก้ามกราม รวมทั้งปลากะพงขาว โดยผู้ว่าราชการจังหวัดต้องการสร้างความต่าง จึงแนะนำให้เลี้ยงปูดำ เป็นโครงการสาธิตนำร่อง โครงการเป็นที่น่าพอใจในส่วนการเลี้ยง โดยมีหน่วยงานต่างๆ เข้ามาให้ความรู้โดยการบูรณาการร่วมกัน ไม่ว่าจะเลี้ยงเป็นปูนิ่มก็ได้ราคาสูง ปูเนื้อที่มีกระดองแข็งจะได้ราคาสูงอีกแบบ รสชาติมีความแตกต่างกัน ตอนนี้ดูความเค็มว่าสามารถเลี้ยงอะไรได้บ้าง และยังจะต่อยอดไปเลี้ยงสาหร่ายทะเลโดยเฉพาะ สาหร่ายพวงองุ่น และสาหร่ายผักกาด ที่ราคาขายกิโลกรัมกว่า 300 บาท ที่ผ่านมามีหลายคนตั้งข้อสังเกตเรื่องการเลี้ยงที่อาจจะส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมได้
“โครงการ “ขอนแก่นซีฟู้ด โดย ฟาร์มทะเลบ้านไผ่” เป็นฟาร์มทะเลแห่งแรกในภาคอีสานที่เลี้ยงสัตว์ทะเลเศรษฐกิจมูลค่าสูงอย่างถูกกฎหมายเป็นแห่งแรกของภาคอีสาน เป็นการเลี้ยงภายใต้กฎหมายควบคุมการทำกิจกรรมในพื้นที่ดินเค็มตามธรรมชาติ หรือเค็มโดยสภาพ ตามพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม พ.ศ. 2535 มาตรา 9 วรรค 1 คือ การห้ามใช้ความเค็ม ในการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำในพื้นที่น้ำจืดเขตจังหวัดขอนแก่น ยกเว้นการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำในพื้นที่ที่มีสภาพดินเค็มตามธรรมชาติ”
“ทางสำนักงานประมงจังหวัดมีคณะกรรมการกลั่นกรองเกษตรกรที่ต้องการเลี้ยงสัตว์ทะเล ที่ผ่านมา จ.นครราชสีมาได้ดำเนินการในลักษณะเดียวกัน แต่ยังไม่มีการเลี้ยงอย่างเป็นรูปธรรม ขณะที่เกษตรกรขอนแก่นได้จดทะเบียน ได้รับอนุญาติให้เลี้ยงสัตว์เศรษฐกิจถือเป็นจังหวัดแรกที่ได้รับการอนุญาติให้ดำเนินการอย่างเป็นรูปธรรม สำหรับเกษตรกรที่สนใจการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ ทางคณะกรรมการต้องตรวจสอบพื้นที่ก่อนถ้าไม่ใช่พื้นที่เค็มจัดตามธรรมชาติของแผนที่พัฒนาที่ดินไม่สามารถทำได้ ต้องเป็นแผนที่ดินเค็มเท่านั้น” ดร.สุริยา กล่าว
โครงการ “ขอนแก่น ซีฟู๊ด โดย ฟาร์มทะเลบ้านไผ่” (Khon Kaen Seafood By Ban-Phai Seafarming) มีแนวคิดต้องการส่งเสริมและพัฒนาอาชีพให้กับเกษตรกรที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ดินเค็มจัดตามธรรมชาติให้สามารถเป็นแหล่งผลิตอาหารทะเลในพื้นที่จังหวัดขอนแก่น ประกอบด้วย ปลากะพงขาว กุ้งขาวแวนนาไมน์ปูทะเล กุ้งก้ามกราม ปลานิลน้ำกร่อย และในอนาคตจะมีการทดลองเพาะเลี้ยงสาหร่ายทะเลด้วย
ในส่วนของผลผลิตโครงการฯ ปัจจุบันมีตลาดรองรับจากกลุ่มผู้บริโภคเฉพาะพื้นที่ในจังหวัดขอนแก่นเอง สินค้าที่ผลิตได้ยังคงไม่เพียงพอต่อความต้องการ เนื่องจากสินค้าดังกล่าวเป็นสินค้าที่ยังมีชีวิต หรือมีความสดใหม่ เมื่อนำมาประกอบเป็นอาหารออกมาจะมีรสชาติที่ดีแตกต่างจากสินค้าสัตว์น้ำทะเลที่ผ่านการแช่เย็น หรือแช่แข็ง
ขณะเดียวกันโครงการ “ขอนแก่น ซีฟู๊ด โดย ฟาร์มทะเลบ้านไผ่” และศูนย์การเรียนรู้กลุ่มผู้เลี้ยงปลา บ้านหนองนางขวัญ ยังเป็นพื้นที่นำร่อง เป็นตัวอย่างให้กับเกษตรกรที่มีพื้นที่ดินเค็มได้มาศึกษาดูงานการเลี้ยงสัตว์เศรษฐกิจด้วย
