เทศกาล คเณศจตุรถี กำลังมาถึงอีกครั้ง เวลา 10 วันในหลายพื้นที่ของอินเดีย และทั่วโลก เทศกาลนี้ถูก “ทำให้เป็นสาธารณะ” สำหรับอิเดีย เพื่อสร้างแนวร่วมชาตินิยมต่อต้านอาณานิคม—จุดเปลี่ยนทางสังคม–การเมืองที่ยังส่งผลถึงปัจจุบัน
สำหรับผู้ศรัทธา คือ เวลาแห่งการบูชา ในทุกพิธีกรรม คเณศจตุรถี จะมีการปั้นรูปพระพิฆเนศ ด้วยดิน เพื่อบูชาเฉพาะก่อนจะแห่ อัญเชิญ ลอยน้ำ กลับสู่สวรรค หรือ กลับคืนธรรมชาติ
การปั้นเทวรูป เน้นหุ่นดิน สีธรรมชาติ ลดปูนปลาสเตอร์ออฟปารีส เมื่อนำไปลอยเมื่อเสร็จสิ้นการบูชา จะจมองค์ลงน้ำ อย่างเป็นระบบ
ในอดีต เทศกาลคเณศจตุรถีมักใช้หุ่นปั้นพระพิฆเนศจาก ปูนปลาสเตอร์ เพราะราคาถูก น้ำหนักเบา และทำรายละเอียดได้คม ข้อเสียคือเมื่อถึงวัน “Visarjan” (วันนำองค์ลงน้ำ) ปูนพวกนี้ใช้เวลาย่อยสลายนาน และมีสารเคมีหนักที่ปนเปื้อนลงสู่แม่น้ำ–ทะเล ทำให้เกิดปัญหามลพิษทางน้ำและส่งผลต่อสิ่งแวดล้อม จึงเริ่มหันมาที่ หุ่นดินเหนียวธรรมชาติ (Clay Idols) ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เมื่อจมลงน้ำ หุ่นจะละลายกลายเป็นดินกลับสู่ธรรมชาติ
สีธรรมชาติจากดอกไม้ พืชสมุนไพร สู่ผงบูชา นอกจากตัวหุ่นแล้ว “สี” ที่ใช้ทาและตกแต่งก็สำคัญเช่นกัน เดิมทีสีเคมีมักมีสารตะกั่วและโลหะหนัก แต่ตอนนี้หลายชุมชนหันมาใช้ สีจากดอกไม้ ใบไม้ แร่ธรรมชาติ เช่น สีเหลืองจาก ขมิ้น สีแดงจาก ดินแดงหรือฝาง สีเขียวจาก ใบไม้บด หรือ สีฟ้าจาก คราม (Indigo)
สิ่งนี้ไม่ใช่แค่รักษ์โลก แต่ยังเชื่อมกลับไปสู่วัฒนธรรมอินเดียดั้งเดิมที่เคยใช้วัสดุธรรมชาติในการทำพิธีกรรมมาตั้งแต่โบราณ
กลายเป็น นวัตกรรมหุ่นรักษ์โลก (Eco-Friendly Innovation) คนรุ่นใหม่อินเดียสร้างสรรค์ไอเดียใหม่ ๆ ที่ทำให้ “หุ่นดิน” ไม่ได้เป็นแค่สัญลักษณ์ศรัทธา แต่ยังเป็นนวัตกรรมสิ่งแวดล้อม เช่น หุ่นฝังเมล็ด (Seed Ganesh) → หลังเทศกาลสามารถนำไปฝังในดินเพื่อให้กลายเป็นต้นไม้ หุ่นช็อกโกแลต–ธัญพืช → เมื่อนำไปจมในนม หุ่นจะละลาย และนมถูกแจกเป็นพรสาท (อาหารศักดิ์สิทธิ์) หุ่นอาหารปลา → ปั้นด้วยแป้งหรือเมล็ดพืชที่เมื่อละลายน้ำแล้วปลาในแม่น้ำสามารถกินได้ นวัตกรรมเหล่านี้สะท้อนว่าความศรัทธาไม่จำเป็นต้องขัดกับสิ่งแวดล้อม แต่สามารถ “อยู่ร่วมกัน” ได้
เทศกาลไม่ได้เป็นแค่เรื่องพิธีกรรม แต่เป็น พื้นที่แสดงออกทางวัฒนธรรม + ความรับผิดชอบต่อโลก Eco Ganesh ชุมชนเมืองใหญ่จัด workshop ปั้นหุ่นดินเอง ให้เด็ก ๆ และวัยรุ่นได้ลองสัมผัสกับวัตถุดิบธรรมชาติจริง ๆ เทศกาลนี้ยังกลายเป็นพื้นที่ให้คนรุ่นใหม่พูดเรื่อง Climate Change ผ่านเลนส์ของ “ความศรัทธา + ความยั่งยืน”
นี่คือศรัทธาที่แฝงปรัชญา การคืนสู่ธรรมชาติ Sustainability ของจริงจากมือ หุ่นทุกชิ้นมีเรื่องราว การปั้นเป็นงานฝีมือที่เชื่อมโยงกับโลก “Art Meets Earth” – ธรรมชาติคือสี จินตนาการคือวัสดุ สีไม่ต้องเคมี งานสื่อสารง่ายและใส่ใจโลก ขั้นตอนการ “ร้าง–เก็บ–กลายเป็นชีวิต” – หุ่นฝังเมล็ดสามารถปลูกได้จริง หรือหากละลายน้ำ ก็ไม่ทิ้งฝุ่นพิษ
